Rozwód czy separacja

Polskie prawo przewiduje możliwość uzyskana rozwodu przez obywatela polskiego poza granicami kraju. Tryb uznania wyroku rozwodowego wydanego przez sąd zagraniczny uzależniony jest od daty jego wydania oraz od tego czy został wydany przez sąd państwa będącego członkiem Unii Europejskiej, czy też przez sąd państwa nienależącego do UE. Polskie prawo przewiduje odrębne procedury pozwalające na uznanie tego orzeczenia w Polsce:

Wyroki rozwodowe wydane przez sądy państw członkowskich UE

W przypadku państw będących członkami Unii Europejskiej, kraje te są zobowiązane do automatycznego uznawania wyroków rozwodowych na mocy Rozporządzenia Rady Europy nr 2201/2003 z 27 listopada dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.

W związku z tym w przypadku rozwodu orzeczonego na terenie Unii po dacie wstąpienia do niej Polski, czyli 1 maja 2004 r., nie jest wymagane przeprowadzanie postępowania przed polskim sądem w celu uznania wyroku rozwodowego. W tych sprawach wystarczy samo zarejestrowanie rozwodu w Urzędzie Stanu Cywilnego.

Wyroki rozwodowe wydane przez sądy państw niebędących członkami UE po dniu 1 lipca 2009 roku

Do tych Państw stosuje się tzw. Konwencję Haską z 1970 roku o uznawaniu rozwodów i separacji. Art. 17 konwencji stanowi, że: „Niniejsza konwencja nie stoi na przeszkodzie stosowaniu w Umawiającym się Państwie przepisów prawa bardziej korzystnego dla uznawania zagranicznych orzeczeń o rozwodzie i separacji”.

Zatem orzeczenia organów tych państw w sprawie rozwodu i separacji wydane od 2 lipca 2009 r. mogą być również uznane na podstawie prostszej procedury Kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to w praktyce, że są one także bezpośrednio uznawane przez polskie władze i podlegają jedynie procedurze rejestracji, którą można przeprowadzić w Polsce w Urzędzie Stanu Cywilnego.

Wyroki rozwodowe wydane przez sądy państw członkowskich UE przed 1 maja 2004 roku lub przez sądy pozostałych państw przed 1 lipca 2009 roku

Wyroki te mogą zostać uznane na terytorium Polski tylko w wyniku przeprowadzenia postępowania w sądzie okręgowym. Przeprowadza się je w sądzie właściwym ze względu na obecne lub ostatnie miejsce zameldowania.

Warto podkreślić, że wniosek o uznanie orzeczenia wraz z załącznikami można składać:

• osobiście,
• za pośrednictwem osób przebywających w Polsce (w tym przypadku należy dodatkowo przedłożyć pełnomocnictwo),
• poprzez przesłanie dokumentów bezpośrednio na adres właściwego Urzędu Stanu Cywilnego miejsca sporządzenia aktu małżeństwa.

Sprawy z elementem międzynarodowym są wyjątkiem od zasady wynikającej z Kodeksu postępowania cywilnego, która nakazuje, aby we wszystkich sprawach dotyczących rodziny, czyli o władzy rodzicielskiej, o kontaktach i alimentach na rzecz byłego małżonka lub wspólnych małoletnich dzieci małżonków, orzekał ten sam sąd. W przypadku tych spraw sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy ma prawo merytorycznie rozstrzygać.

Warto zauważyć, że sąd może mieć jurysdykcję w całości (orzeka wtedy zarówno w sprawach małżeńskich, jak i o władzy rodzicielskiej oraz alimentach), w części albo może w ogóle jej nie posiadać.

Aktem regulującym jurysdykcję w sprawach małżeńskich oraz w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej w państwach członkowskich UE jest rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. (znane jako rozporządzenie Bruksela II bis).

Rozporządzenie to odrębnie traktuje kwestie jurysdykcji w sprawach rozwiązania małżeństwa od jurysdykcji w kwestiach dotyczących dzieci.

Jurysdykcja w zakresie rozwiązania małżeństwa:

Zgodnie z art. 3 rozporządzenia Bruksela II bis w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa właściwe są sądy państwa członkowskiego UE, na którego terytorium:

• oboje małżonkowie mieli ostatnio zwykły pobyt, a jedno z nich ma tam nadal zwykły pobyt,
• strona przeciwna ma zwykły pobyt,
• w przypadku wspólnego pozwu lub wniosku, jedno z małżonków ma zwykły pobyt,
• powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jeżeli przebywał tam od przynajmniej roku bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku,
• powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jeżeli przebywał tam przynajmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku i jest obywatelem danego państwa członkowskiego lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, ma tam swój „domicile”.

Dla ustalenia jurysdykcji bierze się pod uwagę moment składania pozwu, czyli ważne jest, aby małżonkowie mieli miejsce zamieszkania w danym państwie w chwili, kiedy pozew o rozwód jest składany.

Jurysdykcja w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej:

Zgodnie z art. 8 rozporządzenia nr 2201/2003 podstawą do wyznaczania jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jest miejsce zwykłego zamieszkania dziecka.

Reguła ta ma zastosowanie z trzema wyjątkami:

• w przypadku zgodnego z prawem przemieszczenia się dziecka z jednego państwa członkowskiego do drugiego przez pierwsze trzy miesiące zostaje utrzymana jurysdykcja sądów państwa poprzedniego zwykłego pobytu;
• w przypadku bezprawnej zmiany miejsca zwykłego pobytu dziecka właściwość ma sąd, na którego terytorium dziecko miało miejsce zwykłego pobytu bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem;
• orzekanie w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej jest związane z orzekaniem o rozwodzie.

Jurysdykcja w zakresie orzekania o obowiązku alimentacyjnym:

Sądami, które mają jurysdykcję do rozpoznawania spraw dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, są sąd zwykłego miejsca pobytu pozwanego lub sąd zwykłego miejsca pobytu wierzyciela. Jurysdykcja w zakresie orzekania o obowiązku alimentacyjnym należy do tego samego sądu co jurysdykcja w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, jeśli orzekanie o obowiązku alimentacyjnym jest konsekwencją orzekania o tej odpowiedzialności.

Znamiennym jest, że podstawy jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ustanowione w rozporządzeniu ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości. Oznacza to, że jurysdykcja powinna należeć w pierwszej kolejności do sądów państw członkowskich zwykłego pobytu dziecka, z wyjątkiem niektórych przypadków zmiany miejsca pobytu dziecka lub w następstwie porozumienia zawartego między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej

Jurysdykcja w sprawach spoza UE

W sprawach dotyczących obywateli państw spoza UE stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie z art. 11031 § 2 k.p.c. jurysdykcja sądów polskich w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych ma charakter wyłączny gdy jednocześnie zachodzą trzy przesłanki:

• małżonkowie są obywatelami polskimi,
• małżonkowie mają miejsce zamieszkania w Polsce,
• małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu w Polsce.

Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy spełniony zostanie co najmniej jeden z poniższych warunków:

1. oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
2. małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
3. małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
4. oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.