Art. 58 § 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r.- Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)- dalej k.r.o., traktuje na temat sytuacji, kiedy to małżonkowie po ustaniu małżeństwa nadal wspólnie ze sobą zamieszkują. Ustawodawca nakazuje wówczas sądowi orzec w wyroku rozwodowym o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas, jaki byli małżonkowie będą w nim jeszcze zamieszkiwać. Zd. 2 przytoczonego art. reguluje natomiast możliwość zasądzenia eksmisji wobec jednego z małżonków, gdy ten swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Rozszerzającej wykładni wskazanego przepisu zapobiegać ma użyty przez ustawodawcę zwrot „w wypadkach wyjątkowych”, który to determinuje szczególny charakter sytuacji, o jakiej wspomina prawodawca.
Dyrektywę ścisłej interpretacji art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. zdają się potwierdzać tezy sformułowane przez orzecznictwo Sądu Najwyższego (dalej- SN) oraz sądów powszechnych. W wyroku z dnia 30 października 2019 r. o sygnaturze I ACa 1209/18 SA w Krakowie wyraźnie podkreślił potrzebę restryktywnej wykładni analizowanego przepisu. Uznał, iż taka konieczność powoduje, że przepis ten może mieć zastosowanie wyjątkowo, wyłącznie wówczas, gdy jeden z małżonków nie tylko postępuje w sposób rażąco naganny wobec drugiego korzystającego ze wspólnego lokalu mieszkalnego ale to zachowanie, zasługujące na jednoznacznie negatywną, obiektywnie ocenę, wywołuje ściśle określony skutek. Skutek ten to zupełne wykluczenie możliwości wykorzystywania mieszkania zgodnego z jego przeznaczeniem, przez współmałżonka. Pomiędzy wykluczeniem tej możliwości po jego stronie, a sposobem zachowania potencjalnie eksmitowanego musi istnieć adekwatny związek przyczynowy.
Interpretacja ustawowych przesłanek orzeczenia eksmisji, jak potwierdza SN, powinna być możliwie jak najbardziej konkretna w odniesieniu do zaistniałego stanu faktycznego. W wyroku z dnia z dnia 25 stycznia 2001 r. IV CKN 1511/00, skład orzekający na kanwie rozpatrywanej sprawy uznał, iż obecność pozwanego w domu będąca źródłem stałego napięcia, zagrożenia spokoju i bezpieczeństwa domowników, bez bliższej charakterystyki jego zachowań uzasadniających taką ocenę, nie pozwala na uznanie za prawidłową dokonanej przez powoda subsumpcji, bowiem zastosowanie przepisu art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. wymaga wystąpienia w stanie faktycznym tylko takiego postępowania pozwanego, o którym jednoznacznie stanowi ten przepis.
Co więcej, orzecznictwo podaje, iż domaganie się eksmisji jednego z małżonków po orzeczeniu rozwodu nie powinno zastępować w swoich skutkach rozstrzygnięcia dotyczącego podziału majątku dorobkowego. Dopuszczenie takiej możliwości mogłoby powodować także brak spójności orzeczeń sądowych w różnych rodzajach postępowań. Nie można bowiem wykluczyć, że w sprawie o podział majątku dorobkowego mieszkanie przypadałoby np. rozwiedzionemu małżonkowi, który miałby obowiązek jego opuszczenia na podstawie wyroku eksmisyjnego nakazującego wydanie go osobie, która równocześnie nie ma już tytułu prawnego do korzystania z tego mieszkania w wyniku dokonanego podziału majątku dorobkowego (wyrok SN z dnia 27 października 2006 r. I CSK 190/06).
Analiza normatywna art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o., prowadzona w Komentarzu do k.r.o. pod red. K. Piaseckiego z 2002 r. Wyd. 2, prowadzi dodatkowo do dwóch istotnych konkluzji. Po pierwsze piśmiennictwo wskazuje na materialnoprawną i procesową naturę przepisu. Procesową w tym znaczeniu, że pozwala na orzeczenie eksmisji jednego z małżonków w wyroku rozwodowym. W kontekście materialnoprawnym zaś przepis wprowadza samodzielną podstawę eksmisji, choć zbliżoną do tej z art.. 685 k.c. i art. 13 ustawy z 21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego. Podstawa ta jest jednak w porównaniu z przesłankami z w. w. ustaw bardziej rygorystyczna, gdyż jak podaje SN (teza VI ust. 1 wytycznych SN z 1978 r.) jej zastosowanie jest ograniczone do rażąco nagannego postępowania. To rażąco naganne postępowanie ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy stałe nadużywanie przez jedno z małżonków alkoholu, wywoływanie awantur i dopuszczanie się aktów przemocy stanowi zagrożenie dla życia, zdrowia lub spokoju drugiego z małżonków i innych członków rodziny (SN dalej). Po drugie, materialnoprawne znaczenie przepisu polega na tym, że pozwala na orzeczenie eksmisji małżonka niezależnie od tego, jaki tytuł prawny przysługuje małżonkom do mieszkania. (własność, spółdzielcze prawo do lokalu…). Jak wskazuje doktryna, pojęcie mieszkania wspólnego, gdy chodzi o orzeczenie wymienionej eksmisji, nie obejmuje mieszkania należącego do odrębnego majątku tego z małżonków, przeciwko któremu skierowane jest żądanie orzeczenia eksmisji, a także mieszkania przydzielonego takiemu małżonkowi wyłącznie w związku ze sprawowaną przez niego funkcją.
Drugim relewantnym w kontekście art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o wnioskiem odkreślanym w piśmiennictwie jest wskazanie na relację wskazanej regulacji z instytucją prawa własności na gruncie prawa cywilnego. Należy bowiem pamiętać, że art. 58 par. 2 zd.2 nie stwarza podstawy do pozbawienia jednego z małżonków, będącego właścicielem mieszkania, uprawnień przysługujących mu z mocy art. 140 i 222 k.c., czyli przepisów wskazujących na fakt, iż w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy, oraz na fakt, że właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
Ciekawe jest również to, że jeśli w wyroku rozwodowym eksmisji nie orzeczono- każde z rozwiedzionych małżonków może żądać eksmisji drugiego z nich jedynie z powołaniem się na podstawy przewidziane w k.c. i ustawie ochronie praw lokatorów mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego.