Rozwód czy separacja

Postanowienie Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2000 r.
(V CKN 1805/00, LEX nr 52400)

Jednakową treść ma zasada ochrony dobra (interesu) dziecka przyjęta w Konwencji z 25.X.1980 r. sporządzonej w Hadze, dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528), w Konwencji z 20.XI.1989 r. o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526), a także w innych aktach normatywnych krajowego porządku prawnego, w szczególności w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego.

52400
Dz.U.95.108.528: art.5; art.21
Dz.U.91.120.526: ogólne
Dz.U.64.43.296: art.576
Dz.U.64.9.59: art.56; art.61(1); art.106; art.109; art.113; art.114; art.125; art.147; art.149
Przewodniczący: SSN Lech Walentynowicz.
Sędziowie SN: Bronisław Czech (spr.), Krzysztof Kołakowski.
Protokolant: Ewa Zawisza.

Z konkubinatu Viotetty K. (później K.) i Antona K. urodziła się 11.VI.1989 r. w Monachium Margareta K., uznana przez Antona K. Rodzice dziecka zawarli następnie 28.VIII.1989 r. małżeństwo. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Monachium z 15.V.1997 r. małżeństwo to zostało rozwiązane przez rozwód i m.in. wykonywanie władzy rodzicielskiej nad wymienioną małoletnią powierzone zostało matce Wiolettcie K. Między rodzicami dziecka toczyło się kilka spraw dotyczących władzy rodzicielskiej nad córką, a nadto sprawy karne przeciwko matce dziecka, jak i jego ojcu, zarówno w Polsce, jak i w Republice Federalnej Niemiec. W dniu 31.VII.1992 r. Wioletta K. przywiozła małol. Margaretę K. do Polski. Sąd Rejonowy w Będzinie postanowieniem z 22.VI.1995 r., sygn. akt(...), oddalił wniosek Antona K. o wydanie mu małol. Margarety K., powierzył matce Wiolettcie K. wykonywanie władzy rodzicielskiej nad tą małoletnią pod nadzorem kuratora i ograniczył władzę rodzicielską Antona K. nad wymienioną małoletnią "do prawa osobistych kontaktów z dzieckiem". Następnie Sąd Rejonowy w Będzinie w sprawie prowadzonej w trybie Konwencji haskiej z 20.X.1980 r., dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, postanowieniem z 5.X.1995 r., sygn. akt(...), rozstrzygnął wniosek Antona K. o uregulowanie kontaktów z dzieckiem w ten sposób, że zezwolił mu na spotkania raz w miesiącu w pierwszy piątek miesiąca w Ośrodku Pomocy Dziecku i Rodzinie w B. w godzinach od 10 do 17 w obecności kuratora sądowego oraz matki dziecka.
W sprawie niniejszej z wnioskami dotyczącymi władzy rodzicielskiej wystąpili obydwoje rodzice.
Wioletta K. we wniosku z 6.I.1998 r. wniosła o pozbawienie Antona K. władzy rodzicielskiej nad małoletnią Margareta K. i zakazanie mu osobistej styczności z nią.
Anton K. wniósł o oddalenie wniosków Wioletty K., a nadto domagał się: a) wydania jemu dziecka, b) powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej ojcu, c) "ograniczenia władzy rodzicielskiej" Wioletty K. nad dzieckiem do "osobistych kontaktów", d) "poszerzenia" uprawnień ojca widywania się z dzieckiem w stosunku do uprawnień wynikających z postanowienia Sądu Rejonowego w Będzinie z 5.X.1995 r., sygn. akt(...).
Sąd Rejonowy w Będzinie, postanowieniem z 9.III.2000 r., sygn. akt(...):
1) oddalił wniosek Wioletty K.,
2) "oddalił wniosek Antona K. o wydanie małoletniej (...) i powierzenie mu wykonywania władzy rodzicielskiej oraz poszerzenie kontaktów",
3) zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Będzinie z 22.VI.1995 r., sygn. akt(...), w punkcie drugim w ten sposób, że "uchylił nadzór kuratora sądowego", 4) zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Będzinie z 5.X.1995 r., sygn. akt(...), w ten sposób, że "zezwolił ojcu na kontakty z córką trzy razy w roku, co cztery miesiące, poczynając od stycznia 2000 r., w każdy pierwszy piątek miesiąca w Ośrodku Pomocy Dziecku i Rodzinie przy ul. K. w B., w godzinach od 13.00-17.00 w obecności kuratora sądowego i matki dziecka Wioletty K.".
Podstawą faktyczną rozstrzygnięcia uczynił Sąd Rejonowy bardzo szczegółowe ustalenia dotyczące warunków, w jakich żyje małoletnia, jej potrzeb dla prawidłowego rozwoju, zarówno materialnych, jak i psychicznych, stosunku obojga rodziców do niej i do siebie wzajemnie oraz ich kwalifikacji (predyspozycji) do wychowywania dziecka. Oceniając zaś okoliczności faktyczne doszedł Sąd Rejonowy do wniosku, że dobro dziecka przemawia za przyjętym rozstrzygnięciem (art. 109 k.r.o. i art. 577 k.p.c.).
Apelację Antona K. od tego postanowienia oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem zaskarżonym kasacją. Sąd Okręgowy przyjął jako swoje ustalenia i wnioski Sądu Rejonowego.
Anton K. w kasacji, zarzucając naruszenie art. 21 w zw. z art. 5 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, wniósł o "zmianę zaskarżonego postanowienia i ustalenie kontaktów uczestnika postępowania z córką Margaretą, zgodnie ze złożonym przez niego wnioskiem", ewentualnie - o "uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. W sprawie niniejszej zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące kasacji w brzmieniu sprzed 1.VII.2000 r. (art. 5 ust. 2 ustawy z 24.V.2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554)).
2. Skarżący w kasacji zarzucił jedynie naruszenie prawa materialnego. Ocenę zasadności tego zarzutu dokonuje przeto Sąd Najwyższy na podstawie stanu faktycznego, na którym oparto zaskarżone orzeczenie (por. wyroki SN z 7.III.1997 r., II CKN 18/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 112 i z 26.III.1997 r., II CKN 60/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 128). Podniesione w kasacji twierdzenia dotyczące stanu faktycznego, przedstawianego przez skarżącego inaczej niż ustalił to Sąd, nie mogą mieć zatem wpływu na ocenę zasadności kasacji, tym bardziej że uzasadnienie zarzutu naruszenia prawa materialnego nie może polegać na kwestionowaniu stanu faktycznego, lecz na wykazaniu zastosowania niewłaściwego prawa materialnego lub błędnej wykładni prawa materialnego.
3. Z mocy art. 8 ust. 2, art. 91 ust. 1 i art. 241 ust. 1 Konstytucji RP z 2.IV.1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483), ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, jeżeli nie wymaga wydania ustawy. Do umów takich należy m.in. Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1995 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528.). Zob. np. postanowienia SN z 16.I.1998 r., II CKN 855/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 142 oraz uzasadnienie postanowienia SN z 7.II.2000 r., I CKN 372/98, OSNC 2000, nr 9, poz. 156).
4. W sprawie - ze względu na okoliczności faktyczne i relacje prawne między rodzicami małoletniej - ma zastosowanie wymieniona Konwencja haska. Skarżący zarzucił naruszenie art. 21 w zw. z art. 5 tej Konwencji, lecz nie sprecyzował, o jakie naruszenie idzie. Naruszenie prawa materialnego może bowiem polegać bądź na jego błędnej wykładni, bądź na niewłaściwym zastosowaniu (art. 3931 pkt 1 k.p.c.).
   Uzasadnienie kasacji zdaje się wskazywać na to, że skarżący zarzuca obie postacie naruszenia prawa materialnego. Zarzut zastosowania niewłaściwego prawa materialnego jest trafny, ale nie może doprowadzić do uwzględnienia kasacji.
   Rozstrzygając sprawę Sądy obu instancji nie powołały się wprawdzie na przepisy wymienionej Konwencji haskiej, lecz wskazały jedynie na art. 109 § 1 k.r.o. i 577 k.p.c., jako podstawę prawną rozstrzygnięcia, podkreślając znaczenie zasady ochrony dobra dziecka, o której mowa w tych przepisach. Z jej preambuły wynika, że interes (dobro) dziecka ma podstawowe znaczenie we wszystkich sprawach dotyczących opieki nad nim. Dlatego wykładnia wszystkich przepisów tej Konwencji - w powiązaniu z Konwencją z 20.XI.1989 r. o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) - powinna uwzględniać zasadę ochrony interesu (dobra) dziecka (zob. np. postanowienie SN z 31.III.1999 r., I CKN 23/99, OSNC 1999, nr 11, poz. 188). Odnosi się to także do wymienionych przez skarżącego art. 5 i 21 Konwencji haskiej, dotyczących tzw. prawa do odwiedzin dziecka. Unormowania zawarte w tych przepisach odpowiadają właśnie zasadom art. 109 § 1 k.r.o., którymi kierował się Sąd rozstrzygając sprawę. Rozstrzygnięcie to odpowiada zatem także art. 5 i 21 Konwencji. Jednakowa jest bowiem treść zasady ochrony dobra (interesu) dziecka przyjęta w wymienionej Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, a także w Konwencji o prawach dziecka oraz w innych aktach normatywnych krajowego porządku prawnego, w szczególności w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego.
   Poczynione ustalenia, których skarżący nie podważał przez przytoczenie podstawy kasacyjnej z art. 3931 pkt 2 k.p.c., wskazują na to, że dobro (interes) dziecka przemawiają za rozstrzygnięciem przyjętym przez Sąd Rejonowy i aprobowanym przez Sąd Okręgowy. Zarzut błędnej wykładni prawa materialnego jest więc nieusprawiedliwiony.
5. Postanowienie zaskarżone kasacją, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, odpowiada zatem prawu.

Skoro podstawa kasacji okazała się nieusprawiedliwiona, a brak nieważności postępowania uwzględnianego z urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39312 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 30.VI.2000 r., w zw. z art. 5 ust. 2 powołanej ustawy z 24.V.2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (...) oraz w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).