Rozwód czy separacja

W zakresie obowiązku alimentacyjnego, separacja nie zmienia stosunków między małżonkami

Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy
z dnia 29 września 2010 r.
II SA/Bd 797/10

Obowiązek alimentacyjny nie ustaje również w momencie orzeczenia separacji. Choroba i niepełnosprawność małżonka pozostającego w separacji z całą stanowczością uznana winna być za okoliczność objętą względami słuszności, o których mowa w art. 614 § 3 k.r.o.

LEX nr 752179
752179
Dz.U.2006.139.992: art. 17 ust. 1 pkt 2
Dz.U.1964.9.59: art. 61(4) § 3

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia WSA Anna Klotz.
Sędziowie WSA: Wojciech Jarzembski (spr.), Jarosław Wichrowski.

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 29 września 2010 r. sprawy ze skargi M. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w (...) z dnia (...) czerwca 2010 r. nr (...) w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego:

1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Burmistrza (...) z dnia (...) kwietnia 2010 r. nr (...),
2. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu.

Uzasadnienie faktyczne

Decyzją z dnia (...) Nr (...) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w T., na podstawie art. 3 pkt 21 lit. b, art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.), art. 614 § 1 ustawy z dnia 25 lutego Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) oraz art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. utrzymało w mocy decyzję z dnia (...) nr (...), którą Burmistrz C. odmówił M. S. świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad osobą dorosłą, wnioskowanego na M. S.

Organ odwoławczy wskazał, iż zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, podnosząc jednocześnie, iż warunkiem przyznania świadczenia jest istnienie obowiązku alimentacyjnego. SKO zwróciło ponadto uwagę, na podniesioną w odwołaniu od decyzji Burmistrza C. okoliczność, iż mąż wnioskodawczyni jest osobą sparaliżowaną i niezdolną do samodzielnej egzystencji, jak również na fakt, że wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z dnia (...)., sygn. akt (...) wobec małżonków M. i M. S. orzeczona została separacja. Zatem, jak wskazał organ drugiej instancji, ponieważ w trakcie separacji ustaje obowiązek alimentacyjny, o którym mowa w art. 23 k.r.o. ustaje w związku z tym obowiązek wzajemnej pomocy małżonków, wobec czego należało odmówić wnioskowanego świadczenia.

W skardze M. S. podniosła, że od dnia (...) opiekuje się niepełnosprawnym mężem, z którym od (...)pozostaje w separacji. Skarżącą wskazała, iż za radą pracownika MOP w C. wyrejestrowała się z tamtejszego Urzędu Pracy, w związku z czym znajduje się bez środków do życia.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w treści swej decyzji.

Uzasadnienie prawne

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga jest zasadna i jako taka zasługuje na uwzględnienie, bowiem organy orzekające w sprawie dokonały naruszenia prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy.

Na tle wykładni art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) doszło w ostatnim czasie do kilku istotnych zmian. Motorem tego zjawiska stało się stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który wyrokiem z dnia 18 lipca 2008 r. wydanym w sprawie o sygn. akt P 27/07 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że cytowany uprzednio art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uniemożliwia nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym osobie zdolnej do pracy, niezatrudnionej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku P 27/07, wyszczególnienie spośród zobowiązanych do alimentacji osób jedynie rodziców i im tylko przyznanie prawa do świadczenia, narusza konstytucyjną zasadę równości i sprawiedliwości społecznej, pojmowaną nie w aspekcie socjalno - ekonomicznym, lecz odnoszącą się do społecznego poczucia sprawiedliwości, godząc jednocześnie w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną, wyrażone w art. 18 Konstytucji RP. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego stanowi kontynuację przyjętej linii orzeczniczej, bowiem już wyrokiem z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. akt P 23/05 Trybunał podkreślił, iż prawo do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne musi wywodzić się z obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art. 128 k.r.o. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny - obowiązek alimentacyjny sprowadza się do obowiązku dostarczania środków utrzymania (niekiedy także środków wychowania) i obciąża krewnych w linii prostej (zstępnych i wstępnych) oraz rodzeństwo (art. 128 k.r.o.). W myśl tej wykładni, zasadnym okazuje się również stanowisko, iż świadczenie pielęgnacyjne winno być również przyznawane na rzecz współmałżonka, jeśli zostaną spełnione pozostałe przesłanki, warunkujące - co do zasady - możliwość ubiegania się o ten rodzaj świadczenia. Takie stanowisko prezentuje Naczelny Sąd Administracyjny opowiadając się za koniecznością wykładania tych przepisów zgodnie z Konstytucją (np. wyrok NSA z dnia 26 marca 2010 r., sygn. akt I OSK 1668/09, wyrok z dnia 26 kwietnia 2010 r., sygn. akt I OSK 61/10, wyrok z dnia 12 stycznia 2010 r., sygn. akt I OSK 1105/09). W przedmiotowej sprawie, M. S. złożyła wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym mężem, M. S. Niepełnosprawność męża skarżącej pozostaje kwestią bezsprzeczną, bowiem w aktach sprawy znajduje się datowane na dzień (...) orzeczenie Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w T., zaliczające M. S. do znacznego stopnia niepełnosprawności od dnia (...). Bezsporny jest ponadto fakt, iż mocą wyroku Sądu Okręgowego w T. z dnia (...) (sygn. akt (...)) między M. S. a M. S. orzeczona została separacja. Z drugiego z tych faktów organ wywiódł stanowisko o odmowie przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego, zgodnie bowiem z twierdzeniem organu, orzeczenie separacji skutkuje ustaniem obowiązku alimentacyjnego względem małżonka.

Ze stanowiskiem z tym nie sposób się zgodzić. Obowiązek alimentacyjny, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, wprowadzony został do tego aktu mocą art. 1 ust. 8 lit. a ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 223, poz. 1456), a następnie mocą art. 13 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych (Dz. U. Nr 219, poz. 1706) doprecyzowany. Ustawa wprost odwołuje się do definicji zawartej w k.r.o., która ma brzmienie następujące: obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 128 k.r.o.).

Obowiązek alimentacyjny wynika z więzi rodzinnych. Ma on na celu zapewnienie koniecznych środków utrzymania i wychowania członkom rodziny, która w ten sposób utrwala i umacnia wzajemne stosunki. Obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej, a w linii bocznej rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny obciąża również wzajemnie małżonków, niebędących wszakże osobami spokrewnionymi. Zatem, jak zauważył WSA w Łodzi w wyroku z dnia 20 sierpnia 2009 r. (sygn. akt II SA/Łd 223/09) obowiązek opieki nad członkiem rodziny nie może być wywodzony jedynie z obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art. 128 k.r.o., ale również z treści art. 23 i art. 27 tego kodeksu, w świetle których małżonkowie są zobowiązani do współdziałania dla dobra rodziny oraz zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli oraz, co istotne, do wzajemnej pomocy, pod pojęciem której należy rozumieć pomoc w sytuacjach wyjątkowych, jaką stanowi choroba czy niepełnosprawność. Obowiązek wzajemnej alimentacji względem małżonków powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i nie wygasa w momencie orzeczenia rozwodu. W związku natomiast z faktem, iż do instytucji separacji stosuje się co do zasady przepisy dotyczące rozwodu, przyjąć należy, iż obowiązek alimentacyjny nie ustaje również w momencie orzeczenia separacji. Jak bowiem wynika z treści art. 614 § 1 k.r.o. orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przy czym, zgodnie z § 4 wskazanego artykułu do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się odpowiednio we wskazanym zakresie przepisy art. 60, zatem zgodnie z art. 60 § 1 k.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Ponadto, zgodnie z art. 614 § 3 jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.

Jak wynika z postanowień sentencji wyroku Sądu Okręgowego w T. orzekającego separację między M. S. a M. S., separacja między małżonkami orzeczona została bez orzekania o winie. Zatem skoro nie ustalono w przedmiotowej sprawie osoby winnej rozkładu pożycia małżeńskiego brak jest przeszkód w uznaniu, iż jeden małżonek winien jest okazać pomoc drugiemu zwłaszcza ze względu na sytuację, w której znalazł się ów drugi małżonek. Jak wskazała skarżąca, mąż jej po przebytym wypadku jest osobą sparaliżowaną, trudno zatem uznać, iż osoba dotknięta tak poważną niepełnosprawnością zdolna jest do pracy i własnego utrzymania, zwłaszcza, że małżonek, zgodnie z orzeczeniem Sądu Okręgowego w T. partycypować winien w utrzymaniu dziecka poprzez sądowo ustaloną kwotę alimentów. Zauważyć trzeba, iż choroba i niepełnosprawność małżonka pozostającego w separacji z całą stanowczością uznana winna być za okoliczność objętą względami słuszności, o których mowa w art. 614 § 3 k.r.o.

Jak już zatem zostało podniesione, obowiązek alimentacyjny po rozwiązaniu małżeństwa, czy tez orzeczeniu separacji, wbrew twierdzeniu organu, istnieje, zwłaszcza, że przy orzekaniu separacji żaden z małżonków nie został uznany winnym rozpadu pożycia. Istnienie natomiast obowiązku alimentacyjnego jest warunkiem ubiegania się o przyznanie świadczenia alimentacyjnego, zgodnie bowiem z art. 17 ust. 1 ustawy świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje matce albo ojcu, innym osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny a także opiekunowi faktycznemu dziecka jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Przenosząc treść wyżej wskazanego przepisu na grunt rozpoznawanej sprawy zauważyć należy, iż M. S., jako osoba na której ciąży obowiązek alimentacyjny względem męża M. S., legitymującego się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, z uwagi na konieczność rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej celem opieki nad mężem - ma prawo ubiegać się o przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego, zwłaszcza w świetle koncepcji orzeczniczej przyjętej w związku z wykładnią prezentowaną przez Trybunał Konstytucyjny. Podkreślenia wymaga, iż skoro członek najbliższej rodziny wywiązuje się ze swych obowiązków - moralnych i prawnych - wobec ciężko chorego innego członka rodziny i wymaga to odeń rezygnacji z zarobkowania, to winien on w tych działaniach otrzymać odpowiednie wsparcie państwa.

Zauważyć należy ponadto, iż art. 17 ust. 2, na który organy obu instancji powoływały się w podstawach prawnych wydanych decyzji, uchylony został przez art. 13 pkt 1 lit. c) ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych (Dz. U.09.219.1706) z dniem 1 stycznia 2010 r., zatem nie obowiązywał w dacie wydania decyzji pierwszej - ani tym bardziej drugiej - instancji.

Z uwagi zatem na wskazanej powyżej okoliczności uzasadniające uchylenie obu decyzji Sąd, w oparciu o art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), orzekł, jak w sentencji wyroku.
Na podstawie art. 152 ww. ustawy orzeczono, jak w pkt 2 wyroku.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, wskazania co do dalszego postępowania wynikają wprost z rozważań zawartych w treści niniejszego uzasadnienia, które po myśli art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. mają charakter wiążący.

Inne przykłady orzeczeć sądowych w sprawach o separację