Rozwód czy separacja – aktualności

Autor: dozorca

  • A pension from a deceased spouse in the event of separation

    In the judgment of the Court of Appeal in Lublin of November 21, 2019, file ref. III AUa 912/18, the court considered the issue of entitlement to a pension to a widow who was separated from her deceased husband. The court stated that the legal separation ruling excluded the widow’s right to a survivor’s pension, unless she was entitled to maintenance from her husband on the day of her husband’s death. The actual existence of the marriage does not affect the right to a survivor’s pension, since the separation ordered by the court has not been abolished.

    In the case in question, the Social Insurance Institution (ZUS) Branch refused the widow’s right to a survivor’s pension. In its justification, the pension authority indicated that on the day of their death there was no marriage between the spouses due to the separation ordered by a final court judgment.

    In its decision, the Court of Appeal indicated that in order to end the separation ordered by the court, the marriage must be dissolved by divorce, annulled or the separation abolished as a result of a court decision. This enumeration can be found in Art. 616 § 1 of the Family and Guardianship Code. The said judgment is constitutive in nature, so the effects of the separation cease only when the separation is abolished by the court.

    This means that the mere taking up of a joint relationship by the separated spouses does not terminate it. The effects of the separation order are still ongoing.

    The court also drew attention to the fact that the burden of proving the condition for obtaining the right to a survivor’s pension – maintenance by the deceased spouse, rested in this case with the widow.

    Pursuant to Art. 70 paragraph. 3 of the Act of 17 December 1998 on pensions and pensions from the Social Insurance Fund, a divorced spouse or a widow who was not married to her husband until the date of her husband’s death, is entitled to a survivor’s pension, if she had the right to maintenance on his part determined by a judgment or a court settlement. The Court of Appeal stated that this provision also applied to the widow who was separated by the court.

    The entitlement to the survivor’s pension of a widow with a separated separation depends, therefore, on whether she was entitled to maintenance from her husband on the day of her husband’s death. Moreover, this right should be established by a judgment or a court settlement. The court referred to the judgment of the Constitutional Tribunal of May 13, 2014, which states that in order to establish the right to a survivor’s pension, it is sufficient for the spouses to agree on the manner of fulfilling the maintenance obligation.

  • Renta po zmarłym małżonku w przypadku separacji

    W wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 listopada 2019 r. sygn. III AUa 912/18, sąd rozważył kwestię przysługiwania renty wobec wdowy, która była w separacji ze zmarłym mężem. Sąd stwierdził, że orzeczenie sądowe o separacji wyklucza prawo wdowy do renty rodzinnej, chyba że miała ona w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony. Faktyczne istnienie pożycia pozostaje bez wpływu na prawo do renty rodzinnej skoro orzeczona przez sąd separacja nie została zniesiona.

    W przedmiotowej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział odmówił wdowie prawa do renty rodzinnej. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że w dniu śmierci pomiędzy małżonkami nie istniała wspólność małżeńska ze względu na separację orzeczoną prawomocnym wyrokiem sądu.

    W rozstrzygnięciu Sąd Apelacyjny wskazał, że aby zakończyć separację orzeczoną przez sąd, należy rozwiązać małżeństwo przez rozwód, unieważnić je albo znieść separację w wyniku orzeczenia sądu. To wyliczenie znaleźć można w art. 616 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Orzeczenie o którym mowa ma charakter konstytutywny, wobec czego skutki separacji ustają dopiero z chwilą zniesienia separacji przez sąd.

    Oznacza to, ze samo podjęcie wspólnego pożycia przez małżonków pozostających w separacji nie powoduje jej ustania. Skutki wynikłe z orzeczenia ustanawiającego separację trwają nadal.

    Sąd zwrócił również uwagę na fakt, że ciężar udowodnienia przesłanki do uzyskania prawa do renty rodzinnej – alimentacji przez zmarłego małżonka, spoczywał w tym przypadku na wdowie.

    Zgodnie z treścią art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż przepis ten dotyczy także wdowy, co do której sąd orzekł separację.

    Uprawnienie do renty rodzinnej wdowy z orzeczoną separacją, uzależnione jest więc od tego czy miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony. Co więcej, prawo to powinno być ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Sąd przywołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r., który stwierdza, że dla ustalenia prawa do renty rodzinnej wystarcza aby małżonkowie w drodze zgodnego porozumienia ustalili sposób realizacji obowiązku alimentacyjnego.

    KS

  • Zmiana nazwiska po rozwodzie

    Zawierając związek małżeński często jedno z małżonków (w realiach polskich najczęściej żona) często decyduje się na przyjęcie nazwiska małżonka. Po rozwodzie jednak istnieje możliwość powrotu do nazwiska sprzed małżeństwa. Należy przy tym pamiętać o kilku istotnych kwestiach.

    Przede wszystkim trzeba zachować termin – 3 miesiące od momentu uprawomocnienia się orzeczenia. Po tym czasie zmiana nazwiska będzie możliwa tylko na podstawie ustawy o zmianie imienia i nazwiska. Dodatkowo oświadczenie musi zostać złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem. Nie ma możliwości żądania od sądu aby takie rozstrzygnięcie zawarł w wyroku rozwodowym. Taki pogląd zawarto w wyroku Sądu Najwyższego z 23 września 1974 r. (sygn. akt: III CRN 188/74) i pozostaje on aktualny do dziś.

    Jednocześnie pamiętać należy, że możliwość zmiany nazwiska po rozwodzie jest prawem a nie obowiązkiem. Kobieta nosząca nazwisko męża (bo tak najczęściej bywa)może nie chcieć tej zmiany z wielu względów. Przede wszystkim posługując się danym nazwiskiem przez wiele lat małżeństwa żona mogła wyrobić sobie renomę zawodową i rozpoznawalność, z której nie chce rezygnować z powodu rozpadu związku. Co więcej dzieci małżonków najczęściej noszą ich wspólne nazwisko, wiec zachowanie nazwiska „małżeńskiego” może mieć na celu ochronę ich dobra.

    Można sobie jednak wyobrazić sytuację, w której mąż, szczególnie skonfliktowany z byłą partnerką, żąda aby zmieniła ona nazwisko. Pojawia się więc pytanie czy można byłego małżonka zmusić do zmiany nazwiska po rozwodzie? Sprawę tę rozstrzygnął jednoznacznie Sąd Najwyższy już w 1978 r. w postanowieniu z 2 lutego 1978 r.; IV CZ 11/78. SN stwierdził wtedy, że „były mąż nie może domagać się odebrania swojej byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako że kodeks rodzinny i opiekuńczy takiej możliwości nie przewiduje”. Także to orzeczenie SN do dnia dzisiejszego nie straciło aktualności.

  • Change of surname after divorce

    When entering into marriage, often one of the spouses (usually the wife in Polish realities) often decides to take the surname of the spouse. After divorce, however, you can return to your last name. There are a few important points to keep in mind.

    First of all, you must meet the deadline – 3 months from the moment the judgment becomes final. After this time, the change of surname will be possible only on the basis of the Act on changing the name and surname. In addition, the declaration must be submitted to the head of the registry office or consul. It is not possible to demand from the court that such a resolution should be included in the divorce decree. This view was included in the judgment of the Supreme Court of September 23, 1974 (reference number III CRN 188/74) and it remains valid to this day.

    At the same time, it should be remembered that the possibility of changing your name after divorce is a right and not an obligation. A woman bearing her husband’s surname (because this is the case most often) may not want this change for many reasons. First of all, by using a given name for many years of marriage, the wife could gain professional reputation and recognition, which she does not want to give up due to the breakup of the relationship. What is more, the children of the spouses usually have their common surname, so keeping the „married” surname may be to protect their good.

    However, one can imagine a situation in which her husband, especially in conflict with his ex-partner, demands that she change her surname. So the question arises whether you can force your ex-spouse to change your name after divorce? This case was unequivocally resolved by the Supreme Court in 1978 in a decision of February 2, 1978; IV CZ 11/78. The Supreme Court stated then that „the ex-husband cannot demand that his former wife be deprived of her right to the name acquired by the marriage, since the Family and Guardianship Code does not provide for such a possibility”. This decision of the Supreme Court has not lost its validity to this day.

  • Cofnięcie zgody na rozwód bez orzekania o winie w II instancji

    Co do zasady sąd w wyroku rozwodowym orzeka o winie każdego z małżonków w rozkładzie pożycia. Małżonkowie mają możliwość złożenia zgodnych oświadczeń, iż domagają się wydania wyroku bez orzekania o winie. Takie oświadczenie każda ze stron może cofnąć. Czy jednak cofnięcie takie jest możliwe w postępowaniu w II instancji?

    Przed powyższym pytaniem stanął Sąd Apelacyjny w Szczecinie, rozstrzygając tę kwestie w wyroku z dnia 27 listopada 2018 r., sygn. akt: I ACa 276/18. Sąd uznał, że cofnięcie oświadczenia jest możliwe także w postępowaniu apelacyjnym. Co więcej jego skuteczność nie zależy od wystąpienia jakichkolwiek dodatkowych przesłanek (np. w postępowaniu w I instancji strona nie mogła cofnąć oświadczenia; dopiero w II instancji wyszły na jaw nowe dowody dotyczące np. niewierności etc.). Nie ma tu także znaczenia motywacja strony do cofnięcia oświadczenia. Sąd powołał się na na uchwały Sądu Najwęższego z 24 listopada 2006 r. (III CZP 105/06) oraz 25 października 2006 r., III CZP 87/06.

    W opisywanej sytuacji sąd powinien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Orzekanie o winie w wyroku rozwodowym stanowi bowiem „istotę sprawy” w rozumieniu art. 386 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego. Od oceny winy w rozkładzie pożycia zależy dopuszczalność wniesienia powództwa. Sąd I instancji, nie orzekając w przedmiocie winy, nie rozpoznał istoty sprawy, a ci za tym idzie wyrok powinien zostać uchylony.

    Po uchyleniu wyroku sprawa ponownie trafi do sądu I instancji, który powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe, ustalając winę w rozkładzie pożycia.

  • Withdrawal of consent to divorce without ruling on guilt in the second instance

    As a rule, the court in a divorce decree decides on the fault of each of the spouses in the distribution of the marriage. The spouses have the opportunity to make consistent statements that they are demanding a verdict without being guilty. Such statement may be withdrawn by either party. However, is such withdrawal possible in proceedings at second instance?

    The above-mentioned question was faced by the Court of Appeal in Szczecin, resolving this issue in the judgment of November 27, 2018, reference number act: I ACa 276/18. The court considered that withdrawal of the statement was also possible in appeal proceedings. What’s more, its effectiveness does not depend on any additional conditions (e.g. in proceedings in the first instance the party could not withdraw the statement; only in the second instance did new evidence concerning e.g. infidelity come to light). The motivation of the party to withdraw the statement is also irrelevant. The court referred to the resolutions of the Supreme Court of November 24, 2006 (III CZP 105/06) and October 25, 2006, III CZP 87/06.

    In the situation described, the court should set aside the judgment under appeal and remit the case. Adjudication of guilt in a divorce decree constitutes the „essence of the case” within the meaning of Art. 386 § 4 of the Code of Civil Procedure. The admissibility of bringing an action depends on the assessment of fault in the distribution of life. The court of first instance, without ruling on the guilt, did not recognize the substance of the case, and thus the judgment should be set aside.

    After setting aside the judgment, the case will again go to the court of first instance, which should conduct the evidentiary proceedings, determining the guilt in the distribution of marriage.

  • Is the divorce case urgent?

    At the meeting in the Chamber of Labor, Social Security and Public Affairs of 9 January 2018, the Supreme Court considered the issue of whether the divorce case was an urgent matter. If the answer to this question were in the affirmative, it would mean that the courts should deal with divorce first. In the case of divorce of the applicant S.K. for over 13 months from the judgment of the court of first instance and for more than 11 months after the appeal was lodged, no actions were taken aimed at its substantive examination. However, the Supreme Court stated that the length complaint is not admissible, as divorce cases are not urgent.

    The Supreme Court cited the provisions of the Act of 17 June 2004 on a complaint about a violation of a party’s right to hear a case in preparatory proceedings conducted or supervised by the prosecutor and court proceedings without unjustified delay. Pursuant to these provisions, a party may file a complaint stating that there has been a violation of the right to hear the case in the proceedings without undue delay, if the proceedings aimed at issuing a decision concluding the proceedings in the case:

    • lasts longer than necessary to clarify material factual and legal circumstances;
    • it takes longer than necessary to settle an enforcement or other case regarding the enforcement of a court decision (length of proceedings).

    In accordance with the content of art. 2 clause 2 of the aforementioned Act, in order to determine whether the case has been excessively lengthy of proceedings, one should in particular assess the timeliness and correctness of actions taken by the court or by the prosecutor conducting or supervising the preparatory proceedings. In making this assessment, account shall be taken of the total time taken to date from its initiation to the time the complaint is examined, as well as the nature of the case, its complexity and relevance to the party who filed the complaint.

    The Supreme Court noted that the provision of the Act does not specify a specific waiting time for hearing the case. However, it is assumed that proceedings in which a trial has not been set for more than 12 months in a given instance can be considered protracted. The court emphasized that this does not yet mean that this deadline constitutes a rigid time limit for assessing the compliance of proceedings with the conventional, constitutional and procedural directives of judging a case within a reasonable time.

    The Regulation of the Minister of Justice of December 23, 2015. Regulations governing the operation of common courts show that cases should be heard in the order in which they are received, unless specific provisions specify the time limit for their consideration or there is another justified reason for changing this order resulting from the organization of the court’s work. Out of order should urgent cases be referred to the dates of hearings or meetings. In addition, in particularly justified cases, the chairman of the department may order that the case be considered out of order.

     In § 2 point 5 of the cited regulations, examples of urgent matters are listed. The list shows that divorce cases do not fall under the category of urgent cases and should, as a rule, be assigned in the order in which they are received.

    The Supreme Court pointed out that the Polish model for resolving divorce cases is not directed at the maximum speedy completion of these cases, but rather at the conciliatory actions of the Court and the desire to maintain the stability of the marriage.

  • Czy sprawa o rozwód jest sprawą pilną?

    Sąd Najwyższy na posiedzeniu w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 9 stycznia 2018 r. rozważył kwestię, czy sprawa o rozwód należy do spraw pilnych. Jeżeli odpowiedź na to pytanie byłaby twierdząca oznaczałoby to, że sądy powinny rozpatrywać sprawy rozwodowe w pierwszej kolejności. W sprawie rozwodu skarżącego S.K. przez ponad 13 miesięcy od wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji i przez ponad 11 miesięcy od wniesienia apelacji nie podjęto żadnych czynności ukierunkowanych na jej merytoryczne rozpoznanie. Jednakże SN stwierdził, że skarga na przewlekłość nie jest dopuszczalna, gdyż sprawy o rozwód nie należą do spraw pilnych.

    Sąd Najwyższy przywołał przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Zgodnie z tymi przepisami strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie:

    trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych;

    trwa dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).

    Zgodnie zaś z treścią art. 2 ust. 2 powołanej ustawy, dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd albo przez prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze. Dokonując tej oceny, uwzględnia się łączny dotychczasowy czas postępowania od jego wszczęcia do chwili rozpoznania skargi, a także charakter sprawy, stopień jej zawiłości oraz znaczenie dla strony, która wniosła skargę.

    SN zauważył, że przepis ustawy nie określa konkretnego czasu oczekiwania na rozpoznanie sprawy. Jednakże przyjmuje się, że za przewlekłe można uznać postępowanie, w którym w danej instancji nie wyznaczono terminu rozprawy przez okres ponad 12 miesięcy. Sąd podkreślił, że nie oznacza to jeszcze, że termin ten stanowi sztywną cezurę czasową dla oceny zgodności postępowania z konwencyjnymi, konstytucyjnymi i proceduralnymi dyrektywami osądzenia sprawy w rozsądnym terminie.

    Z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych wynika, że sprawy powinny być rozpoznawane według kolejności ich wpływu, chyba że przepisy szczególne określają termin do ich rozpoznania lub zachodzi inna uzasadniona przyczyna zmiany tej kolejności wynikająca z organizacji pracy sądu. Poza kolejnością na terminy rozpraw lub posiedzeń należy kierować sprawy pilne. Ponadto w szczególnie uzasadnionych przypadkach przewodniczący wydziału może zarządzić rozpoznanie sprawy poza kolejnością.

    W § 2 pkt 5 cytowanego regulaminu wymieniono przykłady spraw pilnych. Z zestawienia tego wynika, że sprawy o rozwód nie należą do kategorii spraw pilnych i, co do zasady, powinny być wyznaczone zgodnie z kolejnością wpływu.

    Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że polski model rozstrzygania spraw rozwodowych nie jest ukierunkowany na maksymalnie szybkie zakończenie tych spraw, a raczej na koncyliacyjne działania Sądu i dążenie do utrzymania trwałości małżeństwa.

  • Does a partially incapacitated spouse have legal capacity in a divorce case?

    The resolution of the Supreme Court of December 21, 2017 (reference number III CZP 66/17) concerned such a situation.

    The Supreme Court emphasized that the ability to act (procedural capacity) is an absolute, positive prerequisite for admissibility of the substantive resolution of the case. The plaintiff’s lack of procedural capacity, if not completed, will result in the rejection of the claim.

    Linguistic arguments, in conjunction with a systematic and historical interpretation, lead to the conclusion that a partially incapacitated person has no procedural capacity in the divorce proceedings. This position, however, requires assessment also in the light of legal acts setting modern international standards regarding the legal situation of persons affected by intellectual disability, which are directed at maintaining the legal capacity of partially incapacitated persons.

    For these reasons, the Supreme Court emphasized that if a person covered by a guardianship files an action for divorce on their own, the assistance provided by the guardian should be limited to examining whether the person understands the meaning of this act, is able to assess its juridical effects, assesses them and is aware of their case, and whether the decision to initiate the trial came from her and was not taken under the influence of third parties. If necessary, the guardian should provide the person for whom it has been appointed with the necessary support in this regard. If the assessment of these elements is positive, the guardian should respect the decision to bring an action and take action to approve this action and continue the process.

    In addition, the curator’s tardiness should not have negative consequences for a partially incapacitated person. Therefore, if the probation officer does not comply with the deadlines imposed by the Court for confirming the procedural act, the court before which the court is seised should inform the guardianship court before rejecting the claim in order to give the probation officer instructions or instructions or consider the need to change the probation officer.

  • Czy małżonek częściowo ubezwłasnowolniony posiada zdolność procesową w sprawie o rozwód?

    Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2017 r. (sygn. III CZP 66/17) dotyczyła takiej sytuacji.

    Sąd Najwyższy podkreślił, że zdolność do czynności procesowych (zdolność procesowa) jest bezwzględną, pozytywną przesłanką procesową, warunkującą dopuszczalność merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Brak zdolności procesowej powoda, jeżeli nie zostanie uzupełniony, pociąga za sobą odrzucenie pozwu.

    Argumenty językowe, w powiązaniu z wykładnią systemową i historyczną każą dojść do wniosku, że osoba częściowo ubezwłasnowolniona nie ma zdolności procesowej w procesie o rozwód. Stanowisko to wymaga jednak oceny także w świetle aktów prawnych wyznaczających współczesne standardy międzynarodowe dotyczące sytuacji prawnej osób dotkniętych niesprawnością intelektualną, które ukierunkowane są na utrzymanie zdolności do czynności prawnych osób częściowo ubezwłasnowolnionych.

    Z tych powodów Sąd Najwyższy podkreślił, jeżeli osoba objęta kuratelą wytoczy samodzielnie powództwo o rozwód, pomoc udzielana przez kuratora powinna sprowadzać się przede wszystkim do zbadania, czy osoba ta rozumie znaczenie tej czynności, potrafi ocenić jej jurydyczne skutki, dokonała ich oceny i zdaje sobie z nich sprawę, oraz czy decyzja o wszczęciu procesu pochodzi od niej, a nie została podjęta pod wpływem osób trzecich. W razie potrzeby kurator powinien udzielić osobie, dla której został ustanowiony, niezbędnego wsparcia w tym zakresie. Jeżeli ocena tych elementów wypada pozytywnie, kurator powinien respektować decyzję o wytoczeniu powództwa i podjąć działania w celu zatwierdzenia tej czynności oraz kontynuowania procesu.

    Dodatkowo opieszałość kuratora nie powinna nieść za sobą ujemnych skutków dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. Dlatego, jeśli kurator nie wywiązuje się z nałożonych przez Sąd terminów do potwierdzenia czynności procesowej, sąd, przed którym wytoczono powództwo, powinien przed odrzuceniem pozwu zawiadomić sąd opiekuńczy w celu udzielenia kuratorowi poleceń lub wskazówek lub rozważenia potrzeby zmiany kuratora.