Rozwód czy separacja – aktualności

Autor: dozorca

  • Contradiction of divorce with the principles of social coexistence

    With art. 56 § 2 k.r.o. it follows that each of the spouses may demand that the court dissolve the marriage by divorce if the spouses have completely and irretrievably broken down.

    However, even in the event of a complete and permanent breakdown of the marriage, a divorce may not be granted if one of the so-called negative divorce grounds. These include the following circumstances:

    • when, as a result of the divorce, the welfare of the spouses’ joint minor children is damaged;
    • when the divorce decree would be contrary to the principles of social coexistence;
    • when a divorce is requested by a spouse only who is guilty of the breakdown of the marriage.

    In the latter case, however, the court may decide to divorce the other spouse if the other spouse has consented to the divorce or if the refusal to consent is in the circumstances contrary to the principles of social coexistence. The Act does not specify in detail what this contradiction to the principles of social coexistence may consist of, but this question is answered by the jurisprudence.

    In the judgment of February 12, 2020, file ref. I ACa 230/19 The Court of Appeal in Poznań explained that the divorce decree is contrary to the principles of social coexistence when these principles could not be reconciled with gross harm to a spouse who opposes the divorce or when serious socio-economic considerations speak against the divorce. educational.

    In the justification of the judgment, the court stressed that in a situation where a spouse who opposes divorce has the opportunity to find a job, there are no grounds to assume that the divorce would cause gross harm to him.

    The jurisprudence emphasizes that divorce is an undesirable phenomenon, but in many cases it would be even worse to artificially maintain a marriage that has actually ceased to exist. The Court of Appeal in Poznań found that in a situation where the parties have severed all ties between the spouses, as evidenced by, for example, quarrels and misconduct between them, there is no basis for stating that the divorce would be harmful to one of them. Moreover, the court stated that the refusal to consent to the divorce of one of the spouses in a situation of intense conflict was contrary to the principles of social coexistence.

  • Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego

    Z art. 56 § 2 k.r.o. wynika, iż każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.

    Jednakże nawet przy istnieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, jeśli zachodzi jedna z tzw. negatywnych przesłanek rozwodowych. Zalicza się do nich okoliczności:

    • gdy wskutek rozwodu ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków;
    • gdy orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
    • gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny powstania rozkładu pożycia.

    W tym ostatnim wypadku sąd jednak może orzec rozwód, jeżeli drugi małżonek wyraził zgodę na rozwód albo jeżeli odmowa zgody jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Ustawa nie określa bliżej, na czym może polegać ta sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, lecz na to pytanie odpowiada orzecznictwo.

    W wyroku z dnia 12 lutego 2020 r. o sygn. I ACa 230/19 Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyjaśnił, że orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej.

    W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że w sytuacji, gdy sprzeciwiający się rozwodowi małżonek ma możliwość znalezienia pracy, nie ma podstaw do przyjęcia, że orzeczenie rozwodu spowoduje dla niego rażącą krzywdę.

    W orzecznictwie podkreśla się, że rozwód jest zjawiskiem niepożądanym, lecz w wielu przypadkach jeszcze gorsze byłoby sztuczne utrzymywanie związku małżeńskiego, który faktycznie przestał istnieć. Sąd Apelacyjny w Poznaniu uznał, że w sytuacji, gdy strony zerwały wszelkie więzi jakie łączą małżonków, o czym świadczą np. kłótnie i rękoczyny między nimi, nie ma podstaw do stwierdzenia, że rozwód stanowiłby krzywdę dla jednego z nich. Co więcej, sąd stwierdził że to odmowa zgody na rozwód jednego z małżonków w sytuacji natężonego konfliktu jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. 

  • Dobrowolne dostarczanie środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji jako podstawa do nabycia renty rodzinnej

    Zgodnie z art. 70 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

    W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy o sygn. II UK 106/17, mąż za życia dostarczał małżonce, z którą pozostawał w separacji, środki utrzymania w uzgodnionej wysokości. ZUS jednak nie przyznał kobiecie renty rodzinnej po zmarłym mężu twierdząc, że renta należałaby się jej wyłącznie, gdyby alimenty były ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

    Sąd Najwyższy w wyroku z 9 maja 2018 r. odmiennie niż ZUS i sądy obu instancji stwierdził, że dobrowolne dostarczanie pozostającej w separacji kobiecie środków utrzymania jest równorzędne w skutkach prawnych z prawem do alimentów ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową. Dobrowolna alimentacja była więc wystarczającą przesłanką dla przyznania żonie renty rodzinnej.

    Stanowisko to pozostaje w zgodzie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r. o sygn. SK 61/13, w którym orzekł, że art. 70 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

    Zdaniem Trybunału małżonkowie pozostający w separacji w zakresie obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z nich nie mogą pozostawać w mniej korzystnej sytuacji prawnej od małżonków rozwiedzionych, którzy mogą uzgodnić dobrowolne alimentowanie, równoznaczne w skutkach prawnych z alimentami przyznanymi wyrokiem lub ugodą sądową w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej. Nie ma również znaczenia, czy dobrowolnie przekazywane środki pieniężne są przeznaczane na utrzymanie małżonka, czy wchodzą do budżetu domowego lub są wydatkowane na potrzeby całej rodziny.

    KS

  • Voluntary provision of means of subsistence by one of the separated spouses as the basis for acquiring a survivor’s pension

    According to Art. 70 paragraph. 3 of the Act on old-age and disability pensions from the Social Insurance Fund, a divorced spouse or a widow who was not married to her husband until the date of her husband’s death, has the right to a survivor’s pension, if she had the right to maintenance on her husband’s day, established by a judgment or court settlement.

    In a case considered by the Supreme Court, ref. No. II UK 106/17, during his lifetime, the husband provided his separated spouse with the agreed amount of subsistence. However, ZUS did not grant the woman a survivor’s pension from her deceased husband, claiming that she would be entitled to the pension only if the maintenance had been determined by a judgment or a court settlement.

    In a judgment of 9 May 2018, unlike ZUS and the courts of both instances, the Supreme Court stated that voluntary provision of a separate woman’s means of subsistence is legally equivalent to the right to maintenance established by a judgment or a court settlement. Thus, voluntary alimony was a sufficient condition for granting a wife a survivor’s pension.

    This position is in line with the judgment of the Constitutional Tribunal of May 13, 2014, file ref. SK 61/13, in which it held that Art. 70 paragraph. 3 of the Act on pensions and disability pensions from the Social Insurance Fund, to the extent that the divorced spouse’s entitlement to receive a survivor’s pension depends on the requirement that on the day of her husband’s death he has the right to maintenance, established only by a judgment or a court settlement, is inconsistent with Art. 32 sec. 1 of the Constitution.

    In the opinion of the Tribunal, spouses who are separated in terms of the obligation to provide maintenance by one of them may not be in a less favorable legal position than divorced spouses who may agree to voluntary alimony, legally equivalent to maintenance granted by a judgment or a court settlement within the meaning of Art. 70 paragraph. 3 of the Pension Act. It also does not matter whether the voluntarily donated funds are allocated to the spouse’s maintenance, enter the household budget or are spent on the needs of the whole family.

    KS

  • Orzekanie o winie w rozkładzie pożycia w przypadku choroby psychicznej małżonka

    W przypadku podjęcia decyzji o rozwodzie można ubiegać się o orzeczenie, które przypisze małżonkowi (lub obojgu z nich) winę w rozkładzie pożycia. W sytuacji, gdy jeden z małżonków cierpi na chorobę psychiczną,przypisanie winy wymaga wyjątkowo szczegółowej analizy wszystkich aspektów danej sprawy.Od okoliczności zależy, czy choroba psychiczna jednego z małżonków będzie uznana za zawinioną przyczynę rozpadu małżeństwa, czy winy z tego powodu przypisać nie będzie można.

    W wyroku z dnia 5 stycznia 2001 V CKN 915/00 Sąd Najwyższy stwierdził, że w pewnych okolicznościach choroba psychiczna małżonka nie wyklucza przypisania mu współwiny trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego.

    W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przypisanie małżonkowi winy w powstaniu rozkładu pożycia wymaga ustalenia, iż naruszył on (w sposób umyślny lub nieumyślny) obowiązki wynikające z ustawy lub z zasad współżycia społecznego.

    Sąd przypomniał, że wraz z zawarciem związku małżeńskiego małżonkowie zobowiązują się do świadczenia sobie wzajemnej pomocy oraz troski o wspólnie założoną rodzinę, dlatego choroba współmałżonka oznacza dla drugiego małżonka obowiązek użycia wszelkich środków do przywrócenia choremu zdrowia i nie może być jako taka wyłączną przyczyną do przypisania winy.

    Istnieją jednak sytuacje, w których przypisanie winy rozkładu pożycia cierpiącemu na chorobę psychiczną małżonkowi będzie możliwe. SN podkreślił, że będzie to zależało od rodzaju występującej choroby.Jeżeli bowiem w okresach remisji chory odmawia leczenia lub je utrudnia, a jego postawa stanowi jedną z przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego, nie ma przeszkód, aby małżonkowi takiemu przypisać współwinę (lub nawet wyłączną winę) zaistniałego rozkładu pożycia.

    Wymaga podkreślenia, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego winy nie można przypisać osobie, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W przypadku orzekania o winie należy więc brać pod uwagę stan psychiczny małżonka, w stosunku do którego postawiony został zarzut zawinienia rozkładu pożycia. Przypisanie małżonkowi winy rozkładu pożycia nie będzie możliwe, jeżeli jego działania nastąpiły w stanie niepoczytalności lub przemijającego zakłócenia czynności psychicznych.

    Na marginesie należy wspomnieć, że przypisanie małżonkowi winy rozkładu pożycia pozbawione jest decydującego znaczenia dla kwestii przysługiwania mu władzy rodzicielskiej, jej wykonywania czy osobistych kontaktów z małoletnim dzieckiem. Przy orzekaniu o władzy rodzicielskiej oraz osobistych kontaktach rodzica z dzieckiem decydujące znaczenie ma bowiem ocena sytuacji dziecka.

  • Adjudication of guilt in the breakdown of marriage in the event of a spouse’s mental illness

    If you decide to divorce, you can apply for a decision which will blame your spouse (or both) on the breakdown of your marriage. In a situation where one of the spouses suffers from a mental illness, attributing blame requires an extremely detailed analysis of all aspects of the case. It depends on the circumstances whether the mental illness of one of the spouses will be considered a culpable cause of the breakdown of the marriage, or whether the fault for this reason cannot be attributed.

    In the judgment of 5 January 2001, V CKN 915/00, the Supreme Court stated that in certain circumstances the spouse’s mental illness does not preclude the attribution of complicity to the permanent and complete breakdown of the marriage.

    In the jurisprudence of the Supreme Court it is emphasized that blaming the spouse in the breakdown of marriage requires establishing that he violated (intentionally or unintentionally) the obligations arising from the act or the principles of social coexistence.

    The court recalled that upon entering into a marriage, the spouses undertake to provide mutual assistance and care for a jointly founded family, therefore the spouse’s illness means that the other spouse must use all means to restore the sick person’s health and cannot, as such, be the sole reason for attributing blame .

    However, there are situations in which it will be possible to attribute the blame to the breakdown of a marriage to a mentally ill spouse. The Supreme Court emphasized that it would depend on the type of disease present. For if, in the periods of remission, the patient refuses treatment or hinders it, and his attitude is one of the reasons for the breakdown of the marital relationship, there are no obstacles to assign such a spouse the joint fault (or even the sole fault) of the breakdown of the marriage.

    It should be emphasized that, in accordance with the provisions of the Civil Code, fault cannot be attributed to a person who, for any reason, is in a state that excludes the conscious or free decision and expression of will. In the event of adjudication of guilt, the mental state of the spouse who has been charged with the breakdown of the marriage should be taken into account. It will not be possible to attribute the spouse to the fault of the breakdown of the marriage if his actions took place in a state of insanity or temporary disturbance of mental activities.

    Incidentally, it should be mentioned that the attribution of the spouse’s fault to the breakdown of the marriage is deprived of decisive importance for the issue of his or her parental authority, its exercise or personal contacts with a minor child. The assessment of the child’s situation is of decisive importance when deciding on parental responsibility and personal contacts between the parent and the child.

  • Adjudication of fault in second instance

    The obligation to adjudicate on fault

    When deciding a divorce, the court must indicate which spouse is to blame for the breakdown of the marriage. If the parties do not submit an unanimous request to not adjudicate on fault, the court is obliged to determine whether and which spouse is at fault for the breakdown of the marriage. This means that the court decides on guilt ex officio, and not at the request of the spouses.

    Appeal and prohibition of reformationis in peius

    What if only one of the parties lodges an appeal against the divorce judgment in the part concerning the fault of the breakdown of the marriage? In civil proceedings, the rule is that the court may not set aside or amend the judgment to the detriment of the appellant, unless the opposing party also files an appeal.

    However, this rule does not apply in the present case. The court of second instance may ex officio adjudicate on the guilt of the breakdown of the marriage also to the detriment of the spouse who lodged the appeal. This was stated by the Supreme Court in its judgment of 19 January 2005, reference number V CK 364/04.

    In practice, this means that if, for example, the court of first instance decides that neither party is guilty of the breakdown of the marriage, then the appeal is brought by only one party, then the court of second instance may adjudicate to the detriment of the appellant, e.g. decide that both parties are guilty.

  • Orzekanie o winie w drugiej instancji

    Obowiązek orzekania o winie

    Sąd orzekając rozwód musi wskazać który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jeżeli strony nie wniosą zgodnego żądania o zaniechaniu orzekania o winie, sąd jest zobowiązany do określenia czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Oznacza to, że o winie sąd orzeka z urzędu, a nie na wniosek małżonków.

    Apelacja i zakaz reformationis in peius

    Co w przypadku, gdy tylko jedna ze stron wniesie apelację od wyroku orzekającego rozwód w części dotyczącej winy rozkładu pożycia małżeńskiego? W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada, że sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba, że strona przeciwna również wniesie apelację.

    Zasada ta jednak nie obowiązuje w omawianym przypadku. Sąd drugiej instancji może z urzędu orzec w zakresie winy rozkładu pożycia małżeńskiego także na niekorzyść tego małżonka, który wniósł apelację. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2005 r., o sygnaturze V CK 364/04.

    W praktyce oznacza to, że jeżeli przykładowo sąd pierwszej instancji orzeknie, że żadna ze stron nie ponosi winy rozkładu pożycia, następnie apelacja zostanie wniesiona tylko przez jedną stronę to sąd drugiej instancji może orzec na niekorzyść wnoszącego apelację, np. orzec o winie obu stron.

  • Orzekanie o winie rozkładu pożycia

    Zgodnie z art. 57 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd orzekając rozwód, orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Obowiązek ten oznacza, że sąd orzeka w tym przedmiocie z urzędu, chyba że oboje małżonkowie zgodnie wniosą o zaniechanie orzekania o winie. Wskazany przepis realizuje obowiązującą w prawie polskim zasadę integralności wyroku rozwodowego, która oznacza konieczność orzekania w sprawie rozwodowej nie tylko o ewentualnym rozwiązaniu małżeństwa, lecz także o całości spraw rodziny. 

    Również sąd odwoławczy jest zobowiązany do badania z urzędu wszystkich okoliczności dotyczących winy rozkładu pożycia, niezależnie od tego czy wyrok zaskarżyła jedna, czy obie strony. Na tej podstawie w sprawach o rozwód nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym art. 384 Kodeksu postępowania cywilnego, zawierający zakaz reformationis in peius, w sprawach tych bowiem przepisy art. 57 § 1 i art. 58 k.r.o. nakładają na sądy obu instancji obowiązek orzekania z urzędu o wszystkich kwestiach stanowiących konieczne części rozstrzygnięcia wyroku rozwodowego.

    Zakaz reformationis in peius oznacza, że sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację. Przytoczone przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią wyjątek od tej zasady.

    Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2005 r. (sygn. V CK 364/04) stwierdził, że skoro zaskarżenie apelacją przez którąkolwiek ze stron orzeczenia w zakresie winy rozkładu pożycia sprawia, że całe orzeczenie rozwodowe staje się przedmiotem zaskarżenia, sąd apelacyjny obowiązany jest samodzielnie ocenić wszystkie przesłanki do orzeczenia rozwodu, a więc także zbadać z urzędu, czy i która ze stron zawiniła rozkład pożycia i czy orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne.

    Należy podkreślić, że w obecnym systemie sąd odwoławczy rozpoznaje po raz drugi sprawę merytorycznie. Uzasadnia to dodatkowo konieczność badania i oceny przez ten sąd z urzędu wszystkich przesłanek materialnoprawnych rozwodu w zakresie, który obciążał sąd pierwszej instancji. Sąd Najwyższy uznał zatem, że w razie zaskarżenia przez jedną ze stron wyroku rozwodowego w zakresie dotyczącym winy za rozkład pożycia, sąd apelacyjny, nie jest związany zakazem reformationis in peius i może orzec z urzędu także na niekorzyść strony skarżącej.

    KS

  • Adjudication of the fault of breaking down the marriage

    According to Art. 57 § 1 of the Family and Guardianship Code, the court, declaring a divorce, also decides whether and which spouse is to blame for the breakdown of the marriage. This obligation means that the court rules on this matter ex officio, unless both spouses jointly request not to adjudicate on guilt. The indicated provision implements the principle of the integrity of the divorce decree in force in Polish law, which means that it is necessary to adjudicate in a divorce case not only on the possible dissolution of a marriage, but also on all family matters.

    The appellate court is also obliged to examine ex officio all circumstances relating to the fault of the breakdown of the marriage, regardless of whether the judgment was appealed by one or both parties. On this basis, in cases for divorce, Art. 384 of the Code of Civil Procedure, which prohibits reformationis in peius, as in these cases the provisions of Art. 57 § 1 and article. 58 k.r.o. oblige the courts of both instances to adjudicate ex officio on all issues that are necessary parts of the decision on divorce.

    The prohibition of reformationis in peius means that the court may not set aside or amend a judgment to the detriment of the appellant, unless the opposing party has also appealed. The above-mentioned provisions of the Family and Guardianship Code constitute an exception to this rule.

    The Supreme Court in the judgment of January 19, 2005 (file no. V CK 364/04) stated that since an appeal by any party to the judgment on the fault of the breakdown of the marriage makes the entire divorce judgment subject to appeal, the appellate court is obliged to is to independently assess all the grounds for divorce, and thus also to examine ex officio whether and which party has broken the breakdown of the marriage and whether the divorce is admissible.

    It should be emphasized that in the current system, the appellate court hears a case in substance for the second time. This additionally justifies the need for the court to examine and assess ex officio all substantive legal grounds for divorce within the scope that was burdened by the court of first instance. The Supreme Court therefore found that if one of the parties appealed against the divorce judgment in the scope of guilt for the breakdown of the marriage, the appellate court was not bound by the prohibition of reformationis in peius and may also rule ex officio to the detriment of the applicant.