Rozwód czy separacja – aktualności

Autor: dozorca

  • Porozumienie małżonków co do władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym

    Art. 58 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadza zasadę, zgodnie z którą w wyroku rozwodowym Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Jednakże porozumienie takie każdorazowo podlega ocenie sądu orzekającego, który bada jego zgodność z dobrem dziecka w okolicznościach konkretnej sprawy.

    Jeżeli Sąd orzekający zgodzi się z zasadami wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów przyjętymi w porozumieniu, musi on włączyć odpowiednie postanowienia do sentencji orzeczenia. Takie stanowisko przyjął min. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 15 września 2020 r. (sygn. akt: V ACa 776/18). Oznacza to, że rozstrzygnięcie co do władzy rodzicielskiej i kontaktów zawsze musi znaleźć się w sentencji orzeczenia rozwodowego. Nie wystarczy odwołać się do treści porozumienia rodziców, traktując je jako swoisty załącznik do wyroku. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wniosek taki „wynika z wykładni systemowej i funkcjonalnej; skupienie w jednym orzeczeniu wszystkich kwestii dotyczących rodziny uwzględnia skutki rozwodu małżonków i ukształtowanie spraw rodziny w zakresie, w jakim ona będzie trwać po rozwiązaniu małżeństwa. Na systemową zgodność wskazuje również art. 4451 k.p.c., dający w postępowaniu w sprawie o rozwód pierwszeństwo rozstrzyganiu o władzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem, oraz art. 441 k.p.c., wymagające prowadzenia dowodów celem wyjaśnienia sytuacji dzieci stron”.

    Zagadnienie powyższe ma wymiar praktyczny – ujmując kwestie władzy rodzicielskiej i kontaktów w sentencji wyroku rozwodowego sąd tworzy tytuł egzekucyjny. W przeciwnym wypadku orzeczenie sądu w tym zakresie nie nadaje się do egzekucji a dochodzenie jego wykonania będzie znacznie utrudnione.

  • The spouses’ agreement as to parental responsibility in the divorce decree

    Article 58 § 1 of the Family and Guardianship Code introduces the principle according to which in the divorce judgment the Court takes into account the spouses’ written agreement on the manner of exercising parental authority and maintaining contact with the child after the divorce, if it is in the best interests of the child. However, such an agreement is always assessed by the adjudicating court, which examines its compliance with the best interests of the child in the circumstances of a specific case.

    If the adjudicating court agrees with the rules of exercising parental responsibility and contacts adopted in agreement, it must include the relevant provisions in the operative part of the judgment. This position was adopted by min. The Court of Appeal in Warsaw in the judgment of September 15, 2020 (file reference number: V ACa 776/18). This means that the decision regarding parental authority and contacts must always be included in the conclusion of the divorce decree. It is not enough to refer to the content of the parents’ agreement, treating it as a specific appendix to the judgment. The Court of Appeal noted that such a conclusion “results from a systemic and functional interpretation; concentrating all issues concerning the family in one ruling takes into account the effects of the spouses’ divorce and the shaping of family affairs to the extent that it will continue after the dissolution of the marriage. Systemic compliance is also indicated by Art. 4451 of the Code of Civil Procedure, which gives priority to decisions on parental responsibility and contacts with a child in divorce proceedings, and Art. 441 of the Code of Civil Procedure, requiring the taking of evidence to clarify the situation of the parties’ children „.

    The above issue has a practical dimension – by considering the issues of parental authority and contacts in the operative part of the divorce judgment, the court creates an enforcement order. Otherwise, the court’s decision in this respect is not suitable for enforcement and the investigation of its enforcement will be significantly more difficult.

  • Podział mieszkania do wspólnego korzystania po rozwodzie

    Zgodnie z art. 58 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.

    Orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas zamieszkiwania w nim rozwiedzionych małżonków polega z reguły na tymczasowym przydzieleniu każdemu z nich określonej części wspólnego mieszkania do odrębnego korzystania. Orzeczenie to będzie powodować takie konsekwencje jak podział rzeczy quod usum.

    Oznacza to, że nawet małżonkowi nie posiadającemu żadnego prawa do lokalu, może być przydzielona wyodrębniona część wspólnie zajmowanego mieszkania. Pozostaje on wówczas pod ochroną przewidzianą przez przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów (wyrok SA w Gdańsku z dnia 25.02.2011 r., I Aca 928/10).

    W niektórych przypadkach obowiązek orzeczenia w wyroku rozwodowym o sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania jest wyłączony. Sąd nie jest obowiązany orzec w wyroku rozwodowym o sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania, jeżeli małżonkowie dokonali faktycznego podziału lokalu mieszkalnego i żaden z nich nie wnosi o zamieszczenie w wyroku rozwodowym orzeczenia w tym przedmiocie (uchwała SN z dnia 10.02.1977 r., III CZP 74/76).

    Sąd może odstąpić od orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania także w wypadku, gdy ze względu na rodzaj mieszkania orzeczenie o odrębnym korzystaniu z poszczególnych części mieszkania byłoby bezprzedmiotowe (uchwała SN z dnia 13.01.1978 r. III CZP 30/77). W praktyce sądy odstępują od takiego orzeczenia w przypadku, gdy wspólnie zajmowanym mieszkaniem jest kawalerka.

    Dodatkowo wymaga podkreślenia, że konflikt między rozwiedzionymi małżonkami nie może być uznany za obiektywną konieczność opuszczenia przez byłego małżonka swego mieszkania (postanowienie SN z dnia 05.10.1981 r., III CRN 190/81).

    Należy dodać, że pozostała część omawianego przepisu stanowi, że w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

  • Distribution of a shared flat after divorce

    Pursuant to Art. 58 § 2 of the Family and Guardianship Code, if the spouses share a flat, the court in the divorce decree rules on how to use this flat for the time the divorced spouses live in it.

    The ruling on the method of using the shared flat for the period of residence of the divorced spouses usually consists in temporarily assigning to each of them a certain part of the shared flat for separate use. This ruling will have consequences such as dividing things quod usum.

    This means that even a spouse who does not have any right to the apartment may be allocated a separate part of a shared flat. Then it remains under the protection provided for by the provisions of the Act on the protection of the rights of tenants (judgment of SA in Gdańsk of February 25, 2011, I Aca 928/10).

    In some cases, the obligation to adjudicate in the divorce decree on the use by the spouses of the shared apartment is excluded. The court is not obliged to adjudicate in the divorce decree on the manner in which the spouses use the shared flat, if the spouses have actually divided the flat and neither of them requests that a ruling on this matter be included in the divorce decree (Resolution of the Supreme Court of 10/02/1977, III CZP 74/76).

    The court may waive the ruling on the method of using a shared flat also in the event when, due to the type of flat, the ruling on separate use of individual parts of the flat would be redundant (Resolution of the Supreme Court of 13.01.1978, III CZP 30/77). In practice, the courts depart from such a ruling if the shared flat is a studio apartment.

    Additionally, it should be emphasized that the conflict between divorced spouses cannot be regarded as an objective necessity for the ex-spouse to leave his apartment (decision of the Supreme Court of October 5, 1981, III CRN 190/81).

    It should be added that the remaining part of the discussed provision states that in exceptional cases, when one of the spouses by his grossly reprehensible conduct prevents them from living together, the court may order his eviction at the request of the other spouse. At the joint request of the parties, the court may, in the divorce decree, also decide on the division of a shared flat or on granting a flat to one of the spouses, if the other spouse agrees to leave it without providing a replacement flat and a substitute room, provided that the division or its allocation to one of the spouses are possible.

  • Tryb postępowań w prawie rodzinnym

    Pomimo że kwestie związane ze sprawami rodzinnymi dotyczą często bardzo zbliżonych zagadnień, które dla stron są nierozdzielne, przed sądem dotyczą ich różne tryby postępowania. W niektórych przypadkach sąd może rozpoznać kilka spraw w jednym postępowaniu, czasami jednak wymagane są osobne sprawy, które mogą toczyć się nawet przed innymi sądami.

    Poniżej przegląd trybu najważniejszych spraw rodzinnych:

    Rozwód

    Pozew rozwodowy należy skierować do sądu okręgowego, w którym małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli chociaż jedno z nich w okręgu tym nadal mieszka lub zwykle przebywa.

    Rozwód rozstrzygany jest w postępowaniu procesowym. Orzekając rozwód sąd orzeka również o władzy rodzicielskiej nad wspólnym dzieckiem obojga małżonków oraz o kontaktach rodziców z dzieckiem, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest zobowiązany do ponoszenia kosztów związanych z utrzymaniem dziecka oraz o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez okres, kiedy będą oboje w nim mieszkać po rozwodzie. W wyniku wydania przez sąd wyroku stwierdzającego rozwód małżeństwo przestaje istnieć a między dotychczasowymi małżonkami ustaje wspólność majątkowa.

    Ustalenie ojcostwa

    Pozew o ustalenie ojcostwa wnosi się do sądu rejonowego, może być to sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania uprawnionego jak i sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Sprawa toczy się w trybie procesowym.

    Wraz z uznaniem ojcostwa przez sąd z mocy prawa powstaje stosunek władzy rodzicielskiej. W sytuacji, gdy sąd uzna, że przyznanie pełnej władzy rodzicielskiej będzie sprzeczne z dobrem dziecka, może władzę rodzicielską ograniczyć lub nawet władzy tej pozbawić.

    Z ustaleniem ojcostwa powiązane są również kwestie majątkowe. Pozew o ustalenie ojcostwa może być połączony z żądaniem alimentów od ojca dziecka. Dopuszczalne jest także domaganie się przez matkę dziecka zwrotu części kosztów związanych z okresem ciąży i porodu.

    Ustalenie alimentów

    Pozew o ustalenie alimentów składany jest w sądzie rejonowym. Dotyczą go przepisy postępowania procesowego.

    Ponadto roszczenie alimentacyjne może być dochodzone w postępowaniu rozwodowym lub separacyjnym, które toczy się przed sądem okręgowym, a także w postępowaniu o ustalenie ojcostwa – przed sądem rejonowym.

    W czasie procesu o rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub separację. Natomiast jeżeli taka sprawa została wszczęta przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub separację, postępowanie ulega zawieszeniu z chwilą wytoczenia powództwa o rozwód lub separację co do świadczeń za okres od jego wytoczenia.

    Władza rodzicielska i kontakty

    Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz postępowania dotyczące kontaktów (są to kwestie odrębne, choć mogą być rozstrzygane w jednym postępowaniu) toczy się przed sądem rejonowym, który działa na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu nieprocesowym. W przypadku postępowań o przywrócenie władzy rodzicielskiej obowiązują te same reguły postępowania. Kwestie związane z władzą rodzicielską mogą być przedmiotem orzekania także przy rozwodzie i separacji oraz w postępowaniu o ustalenie ojcostwa.

    Podobnie jak przy alimentach – gdy trwa sprawa o rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa o władzę rodzicielską ani kontakty. Postępowania wszczęte wcześniej ulegają zawieszeniu.

    Podział majątku wspólnego

    Małżonkowie, którzy mają orzeczony rozwód lub separację, mogą domagać się podziału wspólnego majątku. Wniosek o podział majątku składa się do sądu rejonowego.

    Wniosek ten można wnieść także w trakcie trwania postępowania rozwodowego. Wnosi się go wtedy do sądu okręgowego właściwego do orzekania o rozwodzie.

    Jeśli przeprowadzenie podziału majątku nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu, sąd podzieli majątek w wyroku rozwodowym. Jeśli tego nie uczyni, po orzeczeniu rozwodu małżonek może wystąpić z wnioskiem o podział majątku do sądu rejonowego.

  • The mode of proceedings in family law

    Although issues related to family matters often concern very similar issues, which are inseparable for the parties, different modes of proceedings concern them before the court. In some cases a court may hear several cases in one proceeding, but sometimes separate cases are required which may even be pending before other courts.

    Below is an overview of the most important family matters mode:

    Divorce

    The divorce petition should be submitted to the district court where the spouses last lived together, if at least one of them still lives or usually resides in that district.

    Divorce is resolved in procedural proceedings. When adjudicating a divorce, the court also adjudicates on parental authority over the common child of both spouses and on the parents’ contacts with the child, in what amount each spouse is obliged to bear the costs of maintaining the child and on the use of the shared apartment for the period when both spouses will be in to live there after divorce. As a result of the court issuing a judgment stating the divorce, the marriage ceases to exist and the joint property ceases between the existing spouses.

    Establishing paternity

    A petition to establish paternity is brought to a district court, it may be a district court competent for the domicile of the entitled person and a district court competent for the defendant’s domicile. The case is pending in the procedural mode.

    Along with the recognition of paternity by the court, a parental relationship arises by operation of law. In a situation where the court decides that granting full parental responsibility will be contrary to the best interests of the child, it may limit parental authority or even deprive it of this authority.

    Property issues are also related to the establishment of paternity. A paternity claim may be linked to a maintenance claim from the child’s father. It is also permissible for the child’s mother to claim reimbursement of part of the costs related to the period of pregnancy and childbirth.

    Establishing alimony

    An application for the establishment of maintenance is submitted to the district court. It is governed by procedural rules.

    In addition, the maintenance claim may be pursued in divorce or separation proceedings pending before a regional court, as well as in paternity proceedings – before a district court.

    During the divorce trial, a separate maintenance case may not be initiated between the spouses or between them and their joint minor children as to benefits for the period from the filing of an action for divorce or separation. On the other hand, if such a case was initiated before an action for divorce or separation was brought, the proceedings are suspended upon filing an action for divorce or separation as regards benefits for the period from the filing thereof.

    Parental authority and contacts

    Proceedings for deprivation of parental authority and contact proceedings (these are separate issues, although they may be resolved in one proceeding) are pending before the district court, which operates on the basis of the provisions of the Code of Civil Procedure in non-contentious proceedings. The same rules of procedure apply to proceedings for the reinstatement of parental responsibility. Issues related to parental responsibility may also be adjudicated in the case of divorce and separation and in paternity proceedings.

    As in the case of alimony – when a divorce case is pending, a separate case for parental authority or contacts cannot be initiated. Proceedings initiated earlier are suspended.

    Division of joint property

    Spouses who have had a divorce or legal separation may request the division of their joint property. The application for the division of property is submitted to the district court.

    This application may also be filed during the divorce proceedings. It is then submitted to the district court competent to adjudicate on the divorce.

    If the division of the property does not result in undue delay in the proceedings, the court will divide the property in the divorce decree. If he fails to do so, after the divorce has been pronounced, the spouse may apply for the division of the property to the district court.

  • Ustanie stosunku powinowactwa a prawo odmowy zeznań

    Zgodnie z art. 61 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka i trwa ono mimo ustania małżeństwa. Przepis ten ma wymierne konsekwencje min. z punktu widzenia prawa karnego.

    Ze względu na więzy łączące z oskarżonym w postępowaniu karnym, niektóre bliskie mu osoby wyłączono z obowiązku składania zeznań. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań.

    Za osobę najbliższą uznaje się małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 Kodeksu karnego).

    Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 26 kwietnia 2012 r. II KK 268/11, powinowaty może odmówić składania zeznań również po ustaniu małżeństwa, na podstawie którego oparty jest stosunek powinowactwa. Ustanie małżeństwa nie pozbawia bowiem powinowatego statusu osoby najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego.

    Art. 61 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oznacza, że więzi powinowactwa nie ustępują po rozwodzie. Przysługujące powinowatemu prawo odmowy zeznań nie dezaktualizuje się więc na skutek ustania małżeństwa jego krewnego z oskarżonym.

  • Termination of the relationship of affinity and the right to refuse to testify

    Pursuant to Art. 61 of the Family and Guardianship Code, a marriage results in an affinity between the spouse and relatives of the other spouse and it continues despite the termination of the marriage. This provision has tangible consequences, including from the point of view of criminal law.

    Due to the ties with the accused in criminal proceedings, some of his relatives were excluded from the obligation to testify. Pursuant to the provisions of the Code of Criminal Procedure, the person closest to the accused may refuse to testify.

    The closest person is considered to be a spouse, ascendants, descendants, siblings, related persons in the same line or degree, a person who is adopted and their spouse, as well as a person who is living together (Article 115 § 11 of the Criminal Code).

    Pursuant to the judgment of the Supreme Court of April 26, 2012, II KK 268/11, a relative may refuse to testify also after the termination of the marriage on the basis of which the relationship of affinity is based. The cessation of marriage does not deprive the relative status of the closest person within the meaning of Art. 115 § 11 of the Criminal Code.

    Art. 61 of the Family and Guardianship Code means that the ties of affinity do not cease after divorce. The right to refuse to testify that a related person is entitled to does not become obsolete as a result of the termination of the marriage of his relative with the accused.

  • Opieka naprzemienna i jej wpływ na 500+

    Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, świadczenie wychowawcze, powszechnie określane jako 500+, przysługuje w określonych przypadkach rodzicom i opiekunom dziecka, które nie ukończyło 18 lat.

    Art. 5 tej ustawy stanowi, iż w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.

    W wyroku z 26 lutego 2019 r. I OSK 878/17 Naczelny Sąd Administracyjny rozważył sytuację, gdy orzeczenie sądu w przedmiocie relacji rozwiedzionych rodziców z dziećmi zapadło przed pojawieniem się w przepisach instytucji opieki naprzemiennej (czyli przed 1 kwietnia 2016 r.). Sąd wskazał, że nie można orzeczeń i ugód zapadających w przeszłości oceniać na tle obecnych regulacji i wymagać użycia w nich omawianego zwrotu prawnego. Taki warunek jest możliwy do realizacji i może być wymagany tylko w odniesieniu do orzeczeń wydanych czy ugód zawartych po dniu wejścia w życie ustawy. W stosunku do wcześniejszych orzeczeń kwestię tę trzeba oceniać z uwzględnieniem cech i celów tej instytucji.

    Sąd oceniając cel opieki naprzemiennej stwierdził, iż instytucję tę cechuje sprawowanie jej przez rodziców względem dziecka, które zamieszkuje i koncentruje swoje sprawy życiowe na zmianę u obojga rodziców. Pojęcie opieki naprzemiennej nie charakteryzuje się symetrycznością, nie jest więc wymagane, aby opieka nad dziećmi była identyczna po stronie matki i ojca.

    Jeśli rodzic faktycznie opiekuje się dziećmi w równym lub prawie równym stopniu z drugim rodzicem, powinien on być zdaniem sądu traktowany jak wykonujący opiekę naprzemienną i w związku z tym uprawniony do 250 złotych za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.

  • Alternating care and its impact on 500+

    According to Art. 5 of the Act of February 11, 2016 on state aid in bringing up children, the childcare benefit, commonly referred to as 500+, is granted in certain cases to the parents and guardians of a child under 18 years of age.

    Article 5 of this Act stipulates that if a child, according to a court decision, is under the alternate care of both divorced, separated or separated parents in comparable and repeated periods, the amount of the childcare benefit is determined for each of the parents in half the amount of the childcare benefit for a given month.

    In the judgment of February 26, 2019, I OSK 878/17, the Supreme Administrative Court considered the situation when the court ruling on the relationship between divorced parents and children was made before the institution of alternating care appeared in the regulations (i.e. before April 1, 2016). The court pointed out that past judgments and settlements cannot be assessed against the background of the current regulations and cannot require the use of the discussed legal phrase. Such a condition is feasible and may be required only with regard to judgments or settlements concluded after the effective date of the act. In relation to previous judgments, this issue must be assessed taking into account the characteristics and objectives of this institution.

    In assessing the purpose of alternating care, the court stated that this institution is characterized by its parents exercising it towards a child who lives and focuses its life matters on a change in both parents. The concept of alternating care is not symmetrical, so it is not required that the care of children is identical for the mother and father.

    If the parent actually cares for the children to an equal or almost equal degree with the other parent, in the court’s opinion, he should be treated as an alternate care provider and therefore entitled to PLN 250 for a given month of childcare benefit.